مصوبه اخير هيات وزيران در خصوص شرايط تحصيل اتباع خارجى در ايران كه از آغاز سال تحصيلى ۸۴-۸۳ در سراسر كشور به اجرا درآمده شرايط را براى دانش آموزان افغانى به گونه اى دشوار ساخته كه بسيارى از دانش آموزان افغانى كه در خانواده هاى كم بضاعت و بى بضاعت به سر مى برند از ادامه تحصيل بازمانده اند.
ماده ۲ اين مصوبه كه در ۱۱ فروردين ماه امسال به تصويب هيات وزيران رسيده است تصريح مى كند: به منظور تعديل يارانه هاى دولت در زمينه تحصيل دانش آموزان خارجى، وزارت آموزش و پرورش مجاز است هنگام ثبت نام از دارندگان مدارك اقامتى معتبر، برحسب وضعيت مالى دانش آموز، طبق سرانه دانش آموزى تمام يا بخشى از هزينه تحصيل را با تصويب شوراى آموزش و پرورش استان دريافت و به حساب درآمد عمومى دولت واريز نمايد. «سرانه دانش آموزى» كه در اين مصوبه از آن نام برده شده، بنابر اعلام دفتر بودجه و تشكيلات وزارت آموزش و پرورش در سال تحصيلى ۸۳-۸۲ براى دانش آموزان مقطع ابتدايى ۱۵۵ هزار تومان، مقطع راهنمايى ۱۶۵ هزار تومان و مقطع دبيرستان (تا پايان سال سوم متوسطه) ۲۲۲ هزار تومان اعلام شده است.
در واقع بنابر تصريح مصوبه هيات وزيران، از سال تحصيلى جديد دانش آموزان افغانى كه داراى مدارك معتبر اقامت در كشور هستند در صورت تمايل به ادامه تحصيل بايد شهريه پرداخت كنند. هر چند كه به گفته داود گودرزى كارشناس امور اتباع بيگانه در دفتر همكارى هاى بين الملل وزارت آموزش و پرورش، شرايط پرداخت شهريه مقرر شده با در نظر داشتن وضعيت نامساعد اقتصادى اكثر خانواده هاى افغانى، تا حد امكان تسهيل شده اما تسهيلات در حدى نبوده كه بتواند رغبت به ادامه تحصيل را در دل دانش آموزان افغانى و خانواده هاى آنان شدت بخشد.
گفته مى شود اين مصوبه در راستاى امتناع كمسيارياى عالى پناهندگان از انعقاد قرارداد جديد با وزارت آموزش و پرورش در پرداخت ۳ درصد از سرانه هر دانش آموز افغانى در سال ميلادى ۲۰۰۴ به تصويب رسيده است.
كميسارياى عالى پناهندگان در توجيه امتناع خود از عقد قرارداد جديد براى تامين ۳ درصدى سرانه دانش آموزان افغانى اظهار داشت كه «در حال حاضر شرايط زندگى در كشور افغانستان امن بوده و سال ،۲۰۰۴ پايان دوران پناهندگى اتباع افغانى خواهد بود.»
هر چند كه مسئولان وزارت آموزش و پرورش از سهم ناچيزى كه كمسيارياى عالى پناهندگان از هزينه تحصيل جمعيت ۲۰۰ هزار نفرى دانش آموزان افغانى داراى مدرك اقامت معتبر تقبل كرده ابراز نارضايتى مى كنند اما اين شائبه ايجاد شده كه تصويب دريافت شهريه از دانش آموزان افغانى اقدامى در برابر تصميم گيرى كميسارياى عالى پناهندگان باشد كه در آخرين مكاتبات رسمى خود به دولت ايران اعلام كرده است كه هزينه هاى ويژه تحصيل پناهجويان افغانى در ايران را به سوى كشور افغانستان سرازير كرده و به دولت افغانستان تحويل خواهد داد.
• ۲۰۰ هزار دانش آموز افغانى، ۵ هزار عراقى
بنابر آمار سال تحصيلى ۸۲-۸۱ شهرستان هاى استان تهران، شهر تهران، استان هاى خراسان، قم، اصفهان و سيستان و بلوچستان بيشترين تعداد دانش آموزان افغانى و استان هاى اصفهان، ايلام، تهران، خوزستان و قم بيشترين تعداد دانش آموزان عراقى را در خود جاى داده اند. همچنين آمار جمعيت دانش آموزى افاغنه در سال تحصيلى ۸۳-۸۲ (تعدادى كه اجازه رسمى اقامت در خاك ايران را داشته اند) حدود ۲۰۰ هزار نفر و دانش آموزان عراقى حدود ۱۵ هزار نفر اعلام شده است. در حالى كه در سال تحصيلى ۸۳-،۸۲ حدود ۵۳ هزار دانش آموز افغانى در مدارس تحت پوشش وزارت آموزش و پرورش در استان تهران ثبت نام شده اند. مريم حقيقت گو مسئول روابط عمومى سازمان آموزش و پرورش شهرستان هاى استان تهران پيش بينى مى كند كه به دليل افزايش بازگشت پناهجويان افغانى به كشور افغانستان از ابتداى سال ،۸۳ آمار ثبت نام دانش آموزان افغانى در مدارس اين استان از كاهش چشمگيرى نسبت به سال گذشته برخوردار باشد، اما به نظر مى رسد كه دليل عمده اين كاهش چشمگير در استان تهران الزام خانواده هاى افغانى به پرداخت شهريه هاى كلان و خارج از توان اقتصادى آنان براى ثبت نام فرزندانشان در مدارس دولتى اين استان باشد آن هم در شرايطى كه با مصوبه جديد هيات وزيران، شهريه تحصيل هر دانش آموز افغانى در مقطع ابتدايى و در استان تهران ۱۰۳ هزار تومان، در مقطع راهنمايى ۱۱۰ هزار تومان و در مقطع متوسطه (تا پايان سال سوم دبيرستان) ۱۵۰ هزار تومان تعيين شده است.
حقيقت گو نيز با تاكيد بر اين نكته كه شرايط پرداخت اين ميزان شهريه تا حد امكان براى خانواده هاى افغانى تسهيل شده است مى گويد: «خانواده هاى افغانى مى توانند اين شهريه را در سه قسط پرداخت كرده يا در صورت برخوردارى دانش آموز از شرايط خاص _ داشتن مادر ايرانى، مادر سرپرست خانوار، پدر طلبه يا روحانى، بهره مندى از حمايت كميته امداد يا سازمان بهزيستى يا ابتلا به بيمارى خاص _ از تخفيف ۵۰ تا ۱۰۰ درصدى بهره مند شوند يا خانواده هاى بى بضاعتى كه شامل اين شرايط خاص نبوده اند از تخفيف ۲۰ درصدى بهره مند شوند.» در عين حال گودرزى اظهار مى دارد: «كارگروه دائمى اتباع خارجى، پس از اعلام سرانه دانش آموزى به وزارت كشور در سال گذشته، موظف شد كه حداقل و حداكثرى از ميزان شهريه براى دانش آموزان افغانى تعيين كند. دفتر همكارى هاى بين الملل وزارت آموزش و پرورش با تقسيم كردن سرانه دانش آموزى، حداقل شهريه را براى مقطع ابتدايى ۷۷ هزار و ۵۰۰ تومان، براى مقطع راهنمايى ۸۲ هزار و ۵۰۰ تومان و براى مقطع دبيرستان ۱۱۱ هزار تومان اعلام كرد. حداكثر هم، همان رقم سرانه عمومى دانش آموزى بود كه كار گروه دائمى اتباع خارجى حداقل و حداكثر شهريه را تصويب و به شوراى هماهنگى اجراى اتباع خارجى اعلام و سپس به سازمان هاى آموزش و پرورش استان ابلاغ كرد. مناطق آموزش و پرورش هر استان مخير بودند كه بين حداقل و حداكثر، رقمى را انتخاب كنند. بعضى ها حداقل و بعضى ها حداكثر را انتخاب كردند.»
• افغانى ها به ميل خودشان ماندگار شده اند
توجيه دوم مسئولان وزارت آموزش و پرورش در الزام دريافت شهريه از دانش آموزان افغانى اين است كه جمعيت پناهجويان افغان با ميل خودشان در ايران ماندگار شده اند بنابراين بايد هزينه هاى اقامتشان را تقبل كنند كه هزينه هاى تحصيل، بهداشت، تغذيه، مسكن، اوقات فراغت و... در مجموعه اين الزام مى گنجد. در حالى كه اكثر خانواده هاى افغانى در طول سال هاى اقامت در ايران در شرايط دشوارى قادر به تامين حداقل معاش بوده اند و تعداد فراوانى از كودكان كار و خيابان را كودكان افغانى شامل مى شوند، تعيين اين ميزان شهريه به گفته زهرا بناساز؛ مديرعامل انجمن حمايت از كودكان كار اعلام محترمانه دولت ايران مبنى بر ممنوعيت تحصيل كودكان افغانى بوده است. وى مى گويد: «خانواده اى در آغاز سال تحصيلى نزد ما آمد و گفت كه چهار فرزندش در طول تابستان قند شكسته اند كه بتوانند شهريه تعيين شده براى ادامه تحصيلشان را بپردازند. اما بسيارى از خانواده هاى افغانى كه ما مى شناسيم حتى با كار شبانه روزى هم قادر به تامين اين شهريه نشده اند و براى ادامه آموزش و تحصيل فرزندشان به ما مراجعه كرده اند. در بين اين خانواده ها، تعداد بسيارى بودند كه مجوز رسمى اقامت در ايران هم داشتند اما شرايط براى آنان هم غيرقابل تحمل شده است.»
وى مى گويد: «دولت ايران با پيوستن به پيمان نامه جهانى حقوق كودك در واقع پذيرفته كه تحصيل و آموزش حق تمامى كودكان است اما با وضع مقررات جديد، اين تعهد ناديده گرفته شده است.»
• تبعيض در ادامه تحصيل
شرايط جديد تحصيلى براى دانش آموزان افغانى در حالى از ابتداى سال تحصيلى ۸۴ _ ۸۳ به اجرا درآمده كه به گفته گودرزى، دانش آموزان عراقى و ديگر اتباع خارجى از التزام به اين شرايط مستثنى شده اند.
در حالى كه به گفته يك مقام مسئول در فرماندارى شهر تهران، پرداخت شهريه براى ادامه تحصيل براى تمام اتباع بيگانه الزامى بوده و بنا بر مصوبه هيات وزيران اتباع عراقى هم شامل مقررات مصوب هيات وزيران شده اند، گودرزى با تاكيد بر اين نكته كه تاكنون از هيچ دانش آموز تبعه عراقى شهريه اى دريافت نشده مى گويد: «من دريافت شهريه تحصيلى از دانش آموزان عراقى را به شدت تكذيب مى كنم ضمن آنكه كميسارياى عالى پناهندگان صرفاً از انعقاد قرارداد براى پناهندگان افغانى امتناع كرده و قرارداد جديد براى پرداخت سهم كميساريا از سرانه تحصيل دانش آموزان عراقى در سال تحصيلى جديد با وزارت آموزش و پرورش منعقد شده است.»
• بايد شرايط زندگى آبرومندانه مهيا شود
در پى ادعاى كميسارياى عالى پناهندگان مبنى بر ثبات امنيت و ايجاد شرايط مناسب جهت زندگى در كشور افغانستان كه منجر به تغيير در سياست هاى حمايتى كميساريا در سال ۲۰۰۴ از پناهندگان افغان شده، موسى عارفى، مشاور اول سفارت افغانستان در تهران در گفت وگو با «شرق» مى گويد: «تعريف مقامات كميساريا در مورد پناهندگان افغان و شرايط فعلى در افغانستان اين است كه پناهندگان به دليل شرايط جنگى به ايران پناه آورده اند و امروز كه جنگ در افغانستان متوقف شده، آنها بايد به كشور خودشان بازگردند در غير اين صورت از اين پس تسهيلاتى جهت ادامه زندگى در ايران برايشان فراهم نخواهد شد. اما واقعيت با تعريف كميساريا متفاوت است. جنگ، تمام زمينه ها و تسهيلات زندگى، تحصيل و سوادآموزى و اسكان را نابود كرده است. به خصوص خشكسالى كه در اين كشور به وقوع پيوسته و هنوز به پايان نرسيده زندگى را غيرممكن ساخته است. به نظر ما يك انسان براى ادامه زندگى به وجود شرايط مساعد نيازمند است و كميسارياى عالى پناهندگان و دولت ايران بايد به اين نكته توجه كنند. ما به آنان اطمينان مى دهيم كه پناهندگان افغانى به كشور خود بازمى گردند، اين خواسته واقعى دولت افغانستان است اما ايجاد شرايط مساعد براى زندگى آبرومندانه به زمان نياز دارد و بازگشت سيل آسا و يكباره مهاجران افغانى، مشكلات امنيتى و اقتصادى كشور جنگ زده را تشديد كرده و منجر به رجعت مجدد مهاجران افغان به سوى ايران خواهد شد.»
وى در پاسخ به اين سئوال كه با استناد به تصميم كميسارياى عالى پناهندگان در باب قطع قرارداد با آموزش و پرورش دولت ايران در زمينه تامين سه درصد از سرانه تحصيل هر دانش آموز افغانى، در صورت بازگشت خانواده هاى افغانى به كشور افغانستان، آيا زمينه هاى ادامه تحصيل دانش آموزان افغانى فراهم است گفت: «اگرچه كه طى اين مدت مدارس جديدى در افغانستان احداث شده اما پاسخگوى نياز مهاجران بازگشته نيست. لازم است كه مدارس به اندازه كافى تاسيس شود، مدارس تخريب شده بازسازى شود، معلمان به سركار برگردند تا ادعاى كميساريا مبنى بر تثبيت شرايط امن زندگى در افغانستان هم به واقعيت بپيوندد در حالى كه ايجاد اين شرايط نيازمند زمان است.»
وى همچنين با اشاره به نگرانى هاى ايجاد شده در ميان خانواده هاى افغانى به خاطر تعيين شهريه تحصيلى از سوى دولت ايران مى گويد: «خانواده هاى افغانى از يك طرف فرزندان زيادى دارند و از طرف ديگر وضعيت معيشتى و اقتصادى شان چنان نيست كه بتوانند از عهده تامين اين شهريه برآيند بنابراين، بسيارى از خانواده ها قادر به ثبت نام فرزندان خود براى ادامه تحصيل در سال جديد نبوده اند و اكنون بلاتكليف هستند كه چه بكنند. ضمن آنكه اعلام شده ثبت نام دانش آموزان افغانى صرفاً با برگه هايى كه مهر مهلت سه ماهه ترك ايران بر آن خورده باشد امكان پذير است و اين اعلام نگرانى خانواده ها را دو چندان كرده كه در صورت پرداخت شهريه، در پايان اعتبار اين برگه ها تكليف تحصيل فرزندشان و ادامه اقامتشان در ايران چگونه خواهد شد.»
وى همچنين در پاسخ به اين سئوال كه تا به حال تنها آن گروه از دانش آموزان افغانى اجازه تحصيل در مدارس رسمى دولت ايران را داشته اند كه برگه معتبر اقامت در اختيار داشته باشند و تعداد بيشمارى از كودكان افغانى كه فاقد اين برگه ها بوده اند از تحصيل محروم مانده يا مجبور به تحصيل در مدارس خودگردان شده اند كه دوام و بقاى اين مدارس هم از نظر دولت ايران غيرقانونى اعلام شده است، مى گويد: «ما در سال هاى گذشته بارها درخواست كرديم كه نسبت به حل مشكل اطفال افغانى فاقد مدرك معتبر هم چاره اى انديشيده شود تا آنان هم از نعمت تحصيل برخوردار شوند.
متاسفانه با مقررات فعلى، به نظر مى رسد كه هيچ راهى براى حل اين مشكل وجود ندارد. ضمن آنكه مقامات دولت ايران فكر مى كنند كه ما با درخواست نسبت به ايجاد تسهيلات براى تحصيل اطفال افغانى فاقد مدارك اقامت معتبر، خواهان تشويق مهاجران افغانى در تمديد اقامت در ايران هستيم در حالى كه ما در پى راه حل هستيم. شرايط ثبت نام همچنان مثل گذشته بوده و مشكل اطفال افغانى فاقد مدارك معتبر هنوز محلى براى طرح پيدا نكرده است. البته مهاجران هم پذيرفته اند كه فرزندانشان با همين شرايط و در مدارس خودگردان مشغول به تحصيل باشند اما خواسته ما از دولت ايران اين بوده كه اگر شرايط تحصيل را براى اين گروه از اطفال افغانى در مدارس رسمى ايران مهيا نمى كند لااقل مزاحمت ها از سر راه فعاليت مدارس خودگردان حذف شود.»
• سفير ايران تكذيب كرد
در پى شرايط ايجاد شده براى تحصيل دانش آموزان افغانى و به خصوص ممنوعيت شركت اين دانش آموزان در دوره پيش دانشگاهى، كنكور و دانشگاه در طول چند سال گذشته روز پنج شنبه منابع رسمى خبرى اعلام كردند كه سفير ايران در كابل به وزارت خارجه افغانستان احضار شده و شنونده تذكراتى از سوى مقامات دولت انتقالى افغانستان مبنى بر وضعيت تحصيل محصلان افغانى در ايران بوده است.
هرچند كه محمدرضا بهرامى روز شنبه در گفت وگو با ايرنا شايعه احضار خود را تكذيب كرده اما در حالى كه طى روزهاى اخير، به خصوص در استان هاى شمالى و مرزى كشور، اخبارى از تحصن پناهندگان افغان در اعتراض به شرايط مقرر شده از سوى دولت ايران براى ادامه تحصيل دانش آموزان افغانى در مقابل دفاتر سازمان ملل و بازداشت چند تن از متحصنان توسط نيروهاى انتظامى و امنيتى دولت ايران شنيده مى شود، آينده نه چندان روشنى در ادامه روابط دو كشور تصوير شده است.